Düşünce Tarihi, Türklerin Faidesine Çalışanlardan: Türk Mütefekkirlerinden Hüseyinzade Ali [Turan] Bey, Osmanlıca Türk Yurdu Dergisinden Çıkma Resim

Dr. Ali Hüseyinzade 24 Şubat 1864’de Bakü yakınlığındaki Salyan şehrinde doğmuştur. O, Zerdabi’den 27 yaş, Gaspıralı’dan 13 yaş küçüktür, Ali Merdan Topçubaşı’yla aynı yaşdalar, Ahmet Ağaoğlu’dan 5 yaş, Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp’tan 12 yaş büyüktür. Babası Tiflis Müslüman mektebi öğretmenlerinden Hüseyin Bey’dir. Daha küçük yaşta iken anasının vefatından sonra, çocukluğu büyük babası, Kafkas Şeyhülislamı Hüseyinzade Ahmet Salyani’nin yanında geçmiştir. Mirze Feteli Ahundzade dostu hakkında der: ‘Muhtelif ilimler ve fenler sahasında, astronomi, coğrafya, hesap, riyaziyat, tarih, hikmet ve özellikle fıkıh ilmi sahasında bütün Kafkas ülkesinde Şeyhülislam’ın eşi beraberi yoktur. O, feylesof tabiatlı, liberal meslekli, terakki seven, fitren fesahatli bir adam’ idi. Azer Turan’a göre, ‘Şeyh hazretleri ortodoksal veya ehkamcı olmadı. 19. Yüzyılda Arap alfabesi reformunu şariata aykırı saymayan bir şeyhülislam tasavvura getirmek Şeyh Ahmed Salyani fenomeni istisna olunursa, sadece mümkün olmayacak.’ Şeyhülislam Ahmet Salyani ilk edebiyat tarihinin yazarıdır. Tarih-i Edebiyat-ı Türki adlı küçük hacimli bu eser, Türk milletinin büyükleri, eski Türklerin yazısı, Çağatay edebiyatının altın dönemi, Uygur dili, Alişir Nevai hakkındadır. Kafkas Memleketinin Halkları, Kitab-i Keşfül-Ayyam ve el-Şohur, Terbiyetül Etfal, Dilguşe, Muellimül-etfal-fi-terige telimül etfal adlı diğer eserleri de vardır.